Są to fragmenty mojego artykułu opublikowanego w Roczniku Teologiczno-Humanistycznym „Signa Temporis” w 2012 roku. Dla zainteresowanych tematem odsyłam do całego artykułu znajdującego się pod linkiem załączonym na końcu.
[…] W długim procesie historyczno-kulturowym rozwinęły się liczne dialekty greckie[1], które po podbojach Aleksandra Wielkiego znów połączyły się w jeden wspólny język grecki zwany kojne. Podstawą tego języka był dialekt attycki z elementami dialektu jońskiego używanego w Azji Mniejszej. […]
[…] Ważną rolę w tym procesie odgrywał handel i wymiana towarowa. Dzięki nim zostały przekroczone bariery rasowe, obyczajowe, kulturowe i religijne. Proces mieszania się języków zachodził na ogromną skalę. Wytworzyła się koncepcja oikumene – świata zamieszkanego przez ludzi należących do tej samej wielkiej, uniwersalnej cywilizacji. […]
[…] Dzięki powszechnej hellenizacji język grecki był obecny wszędzie: na rynku, w porcie, w urzędzie i w szkole. Nawet, gdy powstawało Imperium Romanum język grecki odgrywał znaczną rolę w komunikacji, w Rzymie należał do klas wykształconych. Równocześnie i w Palestynie zajmował ważne miejsce. Już od IV w. p.n.e. zakładano greckie miasta na terenie Palestyny, a znaczna liczba Żydów rozproszona była po całym Imperium Rzymskim, głównie w Rzymie i w Aleksandrii, gdzie prowadzono rozmowy w języku greckim. W tych czasach znane już było tłumaczenie Starego Testamentu na język grecki (Septuaginta)[2]. „Żydzi w czasach Pawła byli zhellenizowani nie tylko w diasporze, ale także w znacznym stopniu w samej Palestynie [3]”.[…]
[…] W czasach Jezusa wśród Żydów językiem powszechnie używanym był aramejski[4] zbliżony do hebrajskiego. Ewangelie mogły być początkowo napisane po aramejsku, ale przekazywane w języku greckim. Znaczna liczba Żydów w tych czasach potrafiła pisać i czytać[5]. Znane były dwie formy książki: zwój i kodeks z papirusu, bądź pergaminu. Pergamin, z początku nazywany „membraną”,[6] produkowano z owczej, koźlęcej i cielęcej skóry. Papirus wyrabiano z rdzenia rośliny, który po odpowiednim złączeniu pasków rośliny tworzył zwój w kształcie cylindra o długości około 290 cm[7]. Podczas czytania rozwijano pergamin z wałka, w tekście Łuk. 4,17 użyte jest słowo (anaptysso) o znaczeniu – „rozwijam”. W tekście Hebr. 10,7 napisane jest (en kefalidi) co znaczy „w zwoju”. Był też zawód kaligrafa, któremu dyktowano teksty. „W ten sposób powstawały chyba listy Pawła, skoro apostoł zaznacza, że taki to a taki fragment pisma skreślił własną ręką[6]”.
Wobec wielkiej ilości kodeksów Nowego Testamentu ok. 3000 potrzeba ich klasyfikacji narzucała się sama przez się. Rozróżnia się kodeksy majuskułowe (pisane dużymi literami) i minuskułowe (pisane małymi literami). Najstarszy rękopis zawierający cały Nowy Testament pochodzi z IV w., nazywa się Kodeks Synaicki[7].
Nowy Testament uznany jako kanon ustalił się w pierwszych czterech wiekach n.e.[8] Od samego początku obok kanonu rozrasta się literatura oficjalnie nie uznawana, lecz powszechnie czytana, należą do niej apokryfy. Na wiek II n.e. przypada działalność „Ojców Kościoła”, apologetów oraz rozwój literatury polemicznej broniącej nowej wiary[9]. W III i IV w. n.e. następuje rozkwit literatury starochrześcijańskiej[10].
Oprócz kodeksów greckich i wczesnych przekładów w aparatach krytycznych do wydań greckiego Nowego Testamentu umieszczane są cytaty Ojców i pisarzy kościoła. Niektóre z nich pochodzą z Ireneusza, Orygenesa, Klemensa Aleksandryjskiego, Cypriana, Tertuliana i innych. Oni opierali się na tekstach starszych, niż najdawniejsze ze znanych nam kodeksów. Cytaty u tych autorów wskazują na formę tekstu, na określonym terenie w oznaczonym czasie. Np. cytaty Orygenesa dowodzą jakim tekstem posługiwał się Egipt czy Cezarea Palestyńska w połowie III w n.e. U wielu jednak autorów trudno jest stwierdzić czy mamy do czynienia z cytatem w znaczeniu ścisłym, czy tylko z sugestią. W przypadku zastosowania takiej sugestii, pozostaje tylko znaczenie dla historii kanonu, a nie dla historii tekstu[11]. Z dawniejszych wydawców tekstu greckiego Nowego Testamentu do cytatów z dzieł Ojców wielkie znaczenie przykładali K. Lachmann i K. Tischendorf.
Na bazie opracowanego współcześnie tekstu Nowego Testamentu wraz z aparatem krytycznym zostały wskazane różnice w stosunku do dialektu attyckiego inaczej zwanego klasycznym w systemie fonologicznym.
[1] Cztery podstawowe grupy dialektów. 1 grupa jońsko-attycka obejmowała dialekty: wschodnio-joński na południowym zachodzie Azji Mniejszej; jońsko wyspiarski, na wyspach Thasos, Samothrake, Imbros, Lemnos, Chios, Ikara, Andros, Tenedos, Delos, Naksos, Amorgos i mniejszych wchodzących w skład archipelagu Cyklad; joński zachodni na półwyspie Chalcydyckim, joński na Eubei oraz dialekt attycki z głównym ośrodkiem w Atenach. 2 grupa eolska zawierała dialekty: eolski, którym mówiono na pn – zach. wybrzeżu Azji Mniejszej, wyspach Kefalenia, Itaka, Zakhyntos; lesbijski na wyspie Lesbos, tesalski w Tesalii, beocki w Beocji. 3. grupa arkadyjsko-cypryjska zwana też achajską zawierała dialekty: arkadyjski w Arkadii na Peloponezie, pamfilijski w Pamfilii w Azji Mniejszej i cypryjski, który używano na Cyprze. 4 grupa zachodnia: focyjski z ośrodkiem w Delfach, lokryjski w Lokrydzie, etolski w Etolii, elejski w Elidzie oraz dorycki, którym mówiono od ok. 1100 r. p.n.e. na południowym Peloponezie. Zob. O. Jurewicz, Gramatyka historyczna języka greckiego, s. 22-23
[2] Por. Xavier Leon-Dufour, Słownik Nowego Testamentu, s. 40-41, por. W. Jaeger, Wczesne chrześcijaństwo i grecka paideia, s. 28
[3] Zob. W. Jaeger, op. cit. s. 27 Opinia ta jest prawdziwa naturalnie przede wszystkim w stosunku do żydowskiej arystokracji i warstw wykształconych; Józef Flawiusz w Antiquitates Judaicae XX, 12, 264 (Opera, ed. Niese, IV Berlin 1890, 269; przekład polski: Starożytności żydowskie, przekł. Z. Kubiak, J. Radożycki, Kraków 1962) słusznie zauważa, że wielka masa żydowskiego ludu była znacznie mniej od innych narodów skłonna do nauki obcych języków. Inaczej przedstawiało się to wobec Żydów żyjących poza Palestyną w środowisku zhellenizowanym, gdzie wkrótce przyswoili oni sobie grekę, jako swój własny język bardziej niż egipski czy języki innych narodów. Ale również w Palestynie greka była rozumiana, stosowana w handlu i w interesach nawet przez mniej wykształconych ludzi w znacznie większym stopniu, niż często przyjmują to uczeni. Por. S. Lieberman, Greek In Jewisch Palestine, New York 1942, oraz tego samego autora: Hellenism in Jewisch Palestine, New York 1950.
[4] Aramejski i hebrajski- to języki semickie odznaczające się logiką odmienną od logiki języków indoeuropejskich: to jest logika typu symbolicznego, co oznacza, że poszczególne idee nie są wyrażane za pomocą abstrakcyjnych pojęć, lecz poprzez całe kompleksy terminów konkretnych. Zob. Xavier Leon-Dufour, op. cit. s. 59
[5] Zob. Mat. 27,37; Mar. 12,16
[3] Zob. 2 Tym. 4,13
[6] Por. Luigi Padovese, Wprowadzenie do teologii patrystycznej, s. 23 Kodeks pergaminowy, bardziej trwały od zwoju papirusu, lepiej odpowiadał literaturze chrześcijańskiej, która od początku miała charakter ludowy i utylitarny.
[7] Zob. Gal. 6,11; por. Rzym. 16,22 Xavier Leon-Dufour, op. cit. s, 83
[6] Por. Z. Łyko, Wstęp do Pisma Świętego, s. 57, Kodeks Aleksandryjski z V w, Kodeks Watykański z IV w. Starsze od kodeksów są papirusy, pochodzące z II –IV w. n.e. Niektóre z nich łączą się bezpośrednio z okresem apostolskim. I tak np. papirusy Chester Beatty, zawierające prawie cały Nowy Testament pochodzą z III w. n.e.
[8] Cztery ewangelie wg Mateusza, Marka, Łukasza, Jana; Dziejów Apostolskich, trzynastu listów Pawła,, listu do Żydów, siedmiu listów innych apostołów: Jakuba, Jana, Piotra, Judy i Objawienia czyli Apokalipsy Jana.
[9] Z tego okresu pochodzą pisma od Aristejdesa, Justynusa z Flavia Neapolis w Samarii, Tacjana, Athanagorasa. Por. J. Łanowski, Literatura Grecji starożytnej w zarysie, s. 156-157
[10] W III i IV w. tworzą Klemens Aleksandryjski, Orygenes, Sextus Justus Africanus, Euzebiusz z Cezarei (pierwszy historyk dziejów kościoła), Atanazy, Bazyli Wielki, Grzegorz z Nyssy, Grzegorz Teolog z Nazjanzu.
[11] Por. E. Dąbrowski, Prolegomena do Nowego Testamentu, s. 129
Poniżej znajduje się link Kojne – język Nowego Testamentu, pod którym znajdziesz cały tekst opublikowany w Signa Temporis.